Przemieszczanie bydła ze stref obszarowych wyznaczonych w związku z wirusem BTV (Bluetongue virus) wymaga precyzyjnego planowania oraz znajomości aktualnych wymogów weterynaryjnych. Choroba nie przenosi się bezpośrednio między zwierzętami, lecz za pośrednictwem owadów z rodzaju Culicoides, dlatego procedury transportowe skupiają się na minimalizowaniu ryzyka kontaktu z wektorami oraz kontroli statusu zdrowotnego stada. Poniższy tekst przedstawia najważniejsze zasady, które pozwalają przeprowadzić przemieszczenia legalnie, skutecznie i z możliwie najmniejszym stresem dla zwierząt i hodowców.
Aktualna sytuacja epizootyczna i znaczenie właściwego planowania transportu
Strefy zagrożenia BTV są ustalane na podstawie analizy rozprzestrzeniania się owadów przenoszących wirusa oraz wyników nadzoru serologicznego. Obszary te obejmują często duże fragmenty kraju lub regionu, a ich granice mogą ulegać zmianie w zależności od sezonu i dynamiki populacji owadów.
Planowanie przemieszczenia bydła wymaga więc sprawdzenia bieżącego statusu administracyjnego gospodarstwa i miejsca docelowego. Informacje te publikowane są w komunikatach weterynaryjnych oraz decyzjach urzędowych. Warto pamiętać, że procedury dla przemieszczania zwierząt żywych różnią się od zasad obowiązujących np. w handlu mięsem czy nasieniem, dlatego warto opierać się na źródłach dedykowanych żywemu bydłu.
Wymogi zdrowotne przed wyjazdem zwierząt
Podstawą legalnego przemieszczenia bydła z obszaru ograniczeń jest spełnienie określonych warunków zdrowotnych. Zazwyczaj obejmują one:
Badania laboratoryjne
Najczęściej wymaga się testów PCR lub serologicznych potwierdzających brak aktywnej infekcji. Terminy wykonania badań są ściśle określone, np. w przedziale kilku dni przed planowanym transportem. Ważne jest również to, by badania obejmowały zwierzęta reprezentatywne dla całego stada, jeśli przepisy dopuszczają próbki zbiorcze.
Szczepienia
W wielu krajach dopuszcza się transport bydła zaszczepionego przeciw BTV. Warunkiem jest zastosowanie szczepionki homologicznej dla aktualnie krążącego serotypu wirusa oraz zachowanie odpowiedniego okresu karencji po szczepieniu. Szczepienie nie zawsze jest obowiązkowe, jednak często ułatwia uzyskanie zgody na przemieszczanie i zmniejsza ryzyko zakażenia podczas sezonu wektorowego.
Kontrola stanu zdrowia przez lekarza weterynarii
Przed transportem wymagane jest świadectwo zdrowia potwierdzające, że zwierzęta nie wykazują objawów klinicznych chorób zakaźnych, są odpowiednio oznakowane i pochodzą z gospodarstwa objętego regularnym nadzorem urzędowym.
Minimalizowanie kontaktu z wektorami podczas transportu
Ponieważ wirus przenoszony jest przez owady, kluczowe znaczenie ma ograniczenie ekspozycji bydła na ich obecność przed transportem oraz w trakcie przewozu.
Warunki środowiskowe
W wielu krajach zaleca się transport zwierząt w okresach, gdy aktywność owadów jest najmniejsza, czyli w godzinach nocnych lub wczesnym rankiem. Unika się przemieszczania w czasie upałów i intensywnego wiatru, które mogą sprzyjać migracji owadów.
Zabiegi zoohigieniczne
Przed transportem można stosować preparaty odstraszające owady lub insektycydy zatwierdzone do użycia u bydła. Powinny być aplikowane zgodnie z instrukcją, z zachowaniem okresów karencji, jeśli zwierzęta trafiają do dalszej produkcji żywności.
Ochrona w środku transportu
Pojazdy przewożące bydło powinny być czyste, osuszone i pozbawione materii organicznej, która mogłaby przyciągać owady. W niektórych przypadkach stosuje się siatki ochronne ograniczające dostęp wektorów do wnętrza środka transportowego.
Dokumentacja i formalności administracyjne
Każde przemieszczenie bydła ze strefy zagrożonej BTV musi być udokumentowane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Obejmuje to:
Świadectwo zdrowia
Wystawiane przez urzędowego lekarza weterynarii na podstawie przeprowadzonych badań i kontroli w gospodarstwie. Dokument musi towarzyszyć zwierzętom podczas całej trasy.
Zgłoszenie transportu
Transport musi być zgłoszony w systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. W niektórych krajach konieczne jest również wcześniejsze powiadomienie organów weterynaryjnych o planowanej dacie i trasie przewozu.
Zasady przyjmowania zwierząt w gospodarstwie docelowym
Miejsce docelowe powinno znajdować się poza strefą ograniczeń lub w strefie o tym samym statusie. Często obowiązuje czasowa izolacja zwierząt po przyjeździe oraz ponowna kontrola weterynaryjna.
Logistyka i dobrostan zwierząt podczas przemieszczania
Prawidłowe przygotowanie transportu ma znaczenie dla zdrowia bydła oraz jego odporności na potencjalne zakażenia.
Przygotowanie stada
Zwierzęta powinny być odpowiednio nawodnione i nakarmione przed wyjazdem, ale bez nadmiernego obciążania układu pokarmowego. Stres związany z transportem może wpływać na funkcjonowanie układu odpornościowego, dlatego ważna jest spokojna obsługa i unikanie gwałtownych zmian w organizacji stada.
Dobór trasy
Trasa powinna zapewniać płynny przejazd, bez zbędnych postojów w miejscach o wysokiej aktywności owadów. W razie konieczności zatrzymania się należy wybierać tereny wolne od stojącej wody i wilgotnych łąk, gdzie populacje Culicoides są największe.
Higiena pojazdu
Po zakończonym transporcie środek przewozowy należy dokładnie umyć i zdezynfekować, aby ograniczyć ryzyko przenoszenia patogenów między gospodarstwami.
Różnice między strefami i znaczenie znajomości lokalnych przepisów
Na terenie Europy i poszczególnych krajów członkowskich stosuje się podobne zasady wynikające z regulacji unijnych, lecz szczegółowe wymogi mogą się różnić. Niektóre państwa dopuszczają transport jedynie bydła szczepionego, inne wymagają ściśle określonych badań PCR, a jeszcze inne wprowadzają sezonowe ograniczenia przemieszczania w okresie intensywnej aktywności owadów.
Dobrym rozwiązaniem jest stały kontakt z urzędowym lekarzem weterynarii, który monitoruje zmiany przepisów i doradzi, jakie procedury będą obowiązywać w danym momencie. Dzięki temu możliwe jest zaplanowanie transportu tak, aby spełniał on wszystkie wymogi oraz był korzystny organizacyjnie i ekonomicznie.
Znaczenie nadzoru pasywnego i aktywnego w gospodarstwie
Choć BTV rzadko powoduje ciężkie objawy u bydła, nadal jest chorobą podlegającą obowiązkowi zgłaszania. W gospodarstwie powinno się prowadzić regularną obserwację zwierząt oraz reagować na wszelkie niepokojące sygnały, zwłaszcza w okresie nasilonej aktywności owadów.
Stała kontrola zdrowia stada oraz współpraca z lekarzem weterynarii pozwala nie tylko na bezpieczne przemieszczenia, lecz także na utrzymanie wysokiego poziomu bioasekuracji i ograniczenie strat produkcyjnych wynikających z chorób wektorowych.
