Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) to jeden z najgroźniejszych szkodników upraw ziemniaka w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Jej silna odporność na środki chemiczne sprawia, że coraz większą rolę w ochronie integrowanej odgrywają metody biologiczne. W artykule przedstawiono naturalnych wrogów stonki oraz możliwości ich wykorzystania w praktyce rolniczej.
Znaczenie stonki ziemniaczanej jako szkodnika
Stonka ziemniaczana pochodzi z Ameryki Północnej, a do Europy została zawleczona w pierwszej połowie XX wieku. Żeruje głównie na ziemniakach, ale atakuje również inne rośliny psiankowate, takie jak pomidor czy bakłażan. Zarówno larwy, jak i dorosłe chrząszcze zjadają liście roślin, powodując znaczne ubytki plonu i obniżając jakość bulw.
Odporność stonki na substancje aktywne insektycydów (w tym pyretroidy, neonikotynoidy i karbaminiany) sprawia, że rolnicy poszukują alternatywnych metod zwalczania szkodnika.
Naturalni wrogowie stonki ziemniaczanej
W środowisku naturalnym występuje szereg organizmów, które mogą ograniczać populację stonki ziemniaczanej. Należą do nich zarówno owady drapieżne, jak i pasożyty, ptaki oraz mikroorganizmy chorobotwórcze. Ich obecność może znacząco ograniczyć konieczność stosowania chemicznych środków ochrony roślin.
Drapieżne owady i pajęczaki
Biedronkowate (Coccinellidae)
Biedronki, szczególnie Coccinella septempunctata, znane są głównie z żerowania na mszycach, jednak w sprzyjających warunkach mogą atakować również młode larwy stonki. Ich obecność na plantacji jest korzystna i wskazuje na dobre warunki dla pożytecznych entomofagów.
Złotooki (Chrysopidae)
Larwy złotooków, zwłaszcza Chrysoperla carnea, to bardzo agresywne drapieżniki. Choć głównie żywią się jajami i larwami mszyc, mogą również atakować jaja stonki ziemniaczanej.
Pluskwiaki drapieżne (Nabidae, Miridae)
Niektóre gatunki pluskwiaków, np. Orius insidiosus czy Nabis ferus, wykazują zdolność do zabijania larw stonki. Są skuteczne zwłaszcza w okresie intensywnego składania jaj przez chrząszcze.
Pająki
Różnorodne gatunki pająków obecne w agrocenozach również mogą przyczyniać się do ograniczania liczebności młodych larw stonki, szczególnie w okresach przejściowych między zabiegami ochrony roślin.
Pasożyty i mikroorganizmy
Pasożytnicze błonkówki (Braconidae)
Brakonidy, takie jak Edovum puttleri, to błonkówki pasożytujące na jajach stonki. Ich rozwój przebiega wewnątrz jaja, co skutecznie zapobiega wykluciu się larwy. Obecnie prowadzone są badania nad introdukcją tych błonkówek na plantacjach ziemniaka w Europie.
Nicienie entomopatogeniczne (Steinernematidae, Heterorhabditidae)
Nicienie takie jak Steinernema carpocapsae są skuteczne przeciwko larwom stonki w glebie, szczególnie w stadium przepoczwarzenia. Mogą być aplikowane za pomocą opryskiwaczy ciśnieniowych i cechują się dużą skutecznością w warunkach wilgotnych.
Bakterie Bacillus thuringiensis var. tenebrionis
Szczep ten bakterii jest wysoce toksyczny dla larw stonki. Po spożyciu prowadzi do zahamowania żerowania i śmierci larwy w ciągu kilku dni. Preparaty na jego bazie są dostępne komercyjnie i stosowane w ekologicznej uprawie ziemniaka.
Grzyby entomopatogeniczne (Beauveria bassiana, Metarhizium anisopliae)
Grzyby te infekują stonkę przez oskórek i prowadzą do jej śmierci w ciągu 3–7 dni. Ich skuteczność zależy od warunków środowiskowych, szczególnie wilgotności. Preparaty grzybowe są już dostępne na rynku i mogą być stosowane w ramach integrowanej ochrony roślin.
Ptaki jako naturalni wrogowie
Niektóre ptaki, takie jak bażanty, kuropatwy, szpaki i wrony, mogą zjadać dorosłe osobniki stonki. Choć ich wpływ nie jest tak silny jak owadów drapieżnych czy mikroorganizmów, obecność ptaków w agrocenozie może działać wspomagająco. Tworzenie warunków sprzyjających ptakom, np. poprzez pozostawianie zadrzewień śródpolnych, może zwiększyć ich obecność w polu.
Wdrażanie biologicznej ochrony w praktyce
Wprowadzenie naturalnych wrogów stonki do programu ochrony upraw wymaga:
-
Monitorowania obecności szkodnika i entomofagów.
-
Unikania nadużywania insektycydów o szerokim spektrum działania.
-
Zachowania bioróżnorodności w obrębie agrocenoz (miedze, pasy kwietne, zadrzewienia).
-
Doboru właściwego momentu aplikacji biopreparatów, zgodnie z fazą rozwojową stonki i warunkami pogodowymi.
Znaczenie integrowanej ochrony roślin (IPM)
Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, środki chemiczne powinny być stosowane jedynie w ostateczności. Biologiczne metody, takie jak introdukcja lub stymulacja występowania naturalnych wrogów stonki, są nie tylko bardziej przyjazne dla środowiska, ale również przeciwdziałają rozwojowi odporności u szkodników.
Wspieranie populacji drapieżców i pasożytów to strategiczny krok w kierunku zrównoważonego rolnictwa, zgodnego z wytycznymi Zielonego Ładu i strategii „Od pola do stołu”.
Stonka ziemniaczana może być skutecznie ograniczana dzięki obecności i aktywności naturalnych wrogów, takich jak owady drapieżne, pasożytnicze błonkówki, nicienie entomopatogeniczne, bakterie i grzyby chorobotwórcze oraz ptaki. Ich zastosowanie, szczególnie w ramach integrowanej ochrony roślin, może znacząco zredukować presję tego szkodnika i ograniczyć użycie środków chemicznych. Dla rolników oznacza to nie tylko ochronę plonu, ale również zgodność z wymaganiami rolnictwa ekologicznego i zrównoważonego.
Źródło: www.mojarola.pl
