Treonina to jeden z najważniejszych aminokwasów egzogennych w diecie zwierząt gospodarskich, niezbędny do syntezy białek, prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego i odpornościowego. Jej odpowiedni poziom w dawce pokarmowej poprawia przyrosty masy ciała, wykorzystanie paszy i ogólną kondycję zwierząt, ale jej nadmiar – zwłaszcza w dietach wysokobiałkowych – może prowadzić do zaburzeń metabolicznych.
Za co odpowiada treonina?
Treonina (Thr, T) to aminokwas egzogenny, co oznacza, że organizm zwierzęcia nie jest w stanie jej syntetyzować samodzielnie i musi być dostarczana z pożywieniem. Jest drugim lub trzecim (w zależności od gatunku) najbardziej ograniczającym aminokwasem w dietach monogastrycznych zwierząt, takich jak trzoda chlewna i drób.
Podstawowe funkcje treoniny w organizmach zwierząt gospodarskich to:
- Synteza białek strukturalnych i enzymatycznych – treonina bierze udział w budowie wielu białek organizmu, m.in. wątroby, mięśni, skóry i mleka.
- Utrzymanie integralności błony śluzowej jelit – szczególnie istotne u prosiąt i drobiu. Treonina jest składnikiem mucyn – glikoprotein chroniących przewód pokarmowy przed patogenami i wspierających wchłanianie składników odżywczych.
- Wspomaganie odporności – bierze udział w produkcji immunoglobulin i innych komponentów układu odpornościowego.
- Regulacja metabolizmu lipidów i funkcji wątroby – wspiera detoksykację i metabolizm tłuszczów.
Niedobór treoniny w dawce pokarmowej prowadzi do zahamowania wzrostu, pogorszenia wykorzystania paszy, obniżonej odporności i problemów trawiennych – zwłaszcza u młodych zwierząt w okresie odsadzania lub szybkiego wzrostu.
Jakie produkty zawierają dużo treoniny?
Treonina występuje w różnym stężeniu w zależności od rodzaju paszy i jej pochodzenia. W żywieniu zwierząt gospodarskich szczególnie cenne są surowce wysokobiałkowe o korzystnym profilu aminokwasowym. Do głównych źródeł treoniny należą:
- Mączka sojowa – najczęściej stosowane źródło białka w paszach dla trzody i drobiu; zawiera około 1,8% treoniny.
- Śruta rzepakowa – zawiera ok. 1,5–1,7% treoniny, ale jej wykorzystanie może być ograniczone przez obecność substancji antyżywieniowych.
- Mączka rybna – bardzo bogata w treoninę (ok. 2,5%), ale ze względu na cenę i dostępność stosowana rzadziej.
- Kukurydza i produkty kukurydziane – niska zawartość treoniny (ok. 0,3%), ale stanowią podstawę energetyczną diety.
- Zboża i ich pochodne (jęczmień, pszenica) – zawartość treoniny w zakresie 0,3–0,5%, zależnie od odmiany i warunków uprawy.
Coraz częściej w żywieniu stosuje się syntetyczną L-treoninę, która pozwala precyzyjnie bilansować dawkę aminokwasową, ograniczać całkowity poziom białka w mieszankach paszowych (co zmniejsza wydalanie azotu) i poprawiać ekonomikę produkcji. Suplementacja syntetyczną treoniną jest szczególnie skuteczna w dietach opartej na kukurydzy i zbożach ubogich w ten aminokwas.
Czy nadmiar treoniny jest szkodliwy?
Zarówno niedobór, jak i nadmiar treoniny mogą mieć negatywne skutki dla zdrowia i wydajności zwierząt. Nadmiar treoniny w diecie, szczególnie u młodych zwierząt monogastrycznych, może:
- Zaburzać bilans innych aminokwasów – szczególnie glicyny i izoleucyny, przez co dochodzi do nieefektywnego wykorzystania białka i większego zużycia energii.
- Zwiększać obciążenie metaboliczne wątroby i nerek – nadmiar aminokwasów musi zostać przekształcony i wydalony, co prowadzi do produkcji amoniaku i mocznika.
- Zwiększać zużycie energii metabolicznej – co obniża tempo wzrostu i efektywność paszy.
- Wzmagać fermentację jelitową – prowadząc do biegunek i dysbiozy, szczególnie u prosiąt.
Warto pamiętać, że optymalizacja poziomu treoniny nie polega na maksymalizacji jej udziału w diecie, ale na utrzymaniu proporcji zgodnych z wymaganiami gatunkowymi. Dla trzody chlewnej np. stosunek treoniny do lizyny powinien wynosić ok. 65–70%, a dla brojlerów – 67–72%. Przekroczenie tych wartości może przynieść więcej szkód niż pożytku.
Jakie funkcje fizjologiczne treoniny pełnią u zwierząt poza metabolizmem składników odżywczych?
Oprócz klasycznych funkcji metabolicznych, treonina pełni szereg istotnych funkcji fizjologicznych, które mają wpływ na zdrowie i dobrostan zwierząt:
1. Utrzymanie homeostazy jelitowej
Treonina stanowi nawet 30–40% całkowitej puli aminokwasów w mucynach jelitowych – substancjach chroniących nabłonek jelitowy przed uszkodzeniami i infekcjami. Odpowiedni poziom tego aminokwasu wspiera regenerację śluzówki, zmniejsza ryzyko stanów zapalnych i poprawia funkcje bariery jelitowej. Ma to ogromne znaczenie w okresach stresu, takich jak odsadzenie, zmiana paszy czy transport.
2. Wspomaganie funkcji immunologicznych
Treonina bierze udział w syntezie immunoglobulin, w tym IgA – kluczowych przeciwciał obecnych w nabłonku jelitowym i śluzówkach dróg oddechowych. Wspiera także produkcję cytokin oraz aktywację komórek NK i limfocytów T. Suplementacja treoniny może zwiększać odporność na infekcje bakteryjne i wirusowe, co potwierdzają badania na brojlerach i prosiętach.
3. Regulacja metabolizmu i detoksykacji
W wątrobie treonina uczestniczy w przemianach do pirogronianu i glicyny, a pośrednio w syntezie glukozy (glukoneogeneza) oraz kwasów żółciowych. Bierze też udział w usuwaniu toksycznych metabolitów azotowych, co odciąża układ wydalniczy.
4. Wpływ na zachowanie i układ nerwowy
Choć mniej znana, treonina może wpływać na funkcje układu nerwowego – jest prekursorem glicyny, neuroprzekaźnika o działaniu hamującym. U zwierząt w intensywnym chowie może to mieć znaczenie dla redukcji stresu i agresji w stadzie.
Treonina to nie tylko jeden z podstawowych składników budulcowych białek u zwierząt gospodarskich, ale także aminokwas o szerokim spektrum działania fizjologicznego. Jej odpowiednia podaż w diecie wpływa na:
- poprawę przyrostów i wykorzystania paszy,
- ochronę przewodu pokarmowego,
- wzmocnienie odporności,
- prawidłowy rozwój tkanek,
- ograniczenie strat białka i azotu w środowisku.
Zarówno niedobór, jak i nadmiar treoniny w dawce żywieniowej mogą zaburzyć homeostazę metaboliczną i prowadzić do strat produkcyjnych. Dlatego precyzyjne bilansowanie treoniny – przy wsparciu analizy aminogramu pasz i ewentualnej suplementacji L-treoniną – jest kluczowym elementem nowoczesnego, zrównoważonego żywienia zwierząt gospodarskich.
