Zgnilec amerykański pszczół to jedna z najgroźniejszych, wysoce zakaźnych bakteryjnych chorób czerwiu pszczelego, wywoływana przez przetrwalnikującą bakterię Paenibacillus larvae. Atakuje larwy pszczół miodnych (Apis mellifera) i prowadzi do ich masowego obumierania, co w konsekwencji może skutkować całkowitą zagładą rodziny pszczelej. Choroba ta jest pod ścisłym nadzorem weterynaryjnym w Polsce i większości krajów Unii Europejskiej.
Charakterystyka choroby
Zgnilec amerykański rozwija się głównie w okresie intensywnego czerwienia, kiedy w ulu znajduje się dużo młodych larw. Do zakażenia dochodzi poprzez spożycie pokarmu zawierającego przetrwalniki bakterii. Paenibacillus larvae namnaża się w jelicie larwy, a następnie penetruje jej ciało, powodując jego rozkład. Najbardziej charakterystycznym objawem jest gnijący, lejący się czerw o nieprzyjemnym zapachu oraz trudne do usunięcia, brunatne resztki larw w komórkach plastra.
Objawy kliniczne zgnilca amerykańskiego
Objawy zgnilca są na tyle specyficzne, że doświadczony pszczelarz może rozpoznać chorobę na podstawie obserwacji:
-
Plastry z czerwiem mają nierównomierny wzór zaczerwienia, z licznymi pustymi komórkami.
-
Pokrywki nad martwymi larwami są wklęsłe, ciemne i często perforowane.
-
Po otwarciu komórki, zawartość może być ciągnąca się jak klej – to tzw. test zapałczany.
-
Larwy przybierają barwę brunatno-brązową i ulegają rozkładowi, pozostawiając suche, łuskowate resztki mocno przylegające do ścian komórki.
Drogi zakażenia i rozprzestrzenianie
Przetrwalniki Paenibacillus larvae są niezwykle odporne na czynniki środowiskowe. Mogą przetrwać nawet kilkadziesiąt lat w środowisku – na narzędziach pszczelarskich, ramkach czy wosku. Do zakażenia dochodzi głównie przez:
-
Wprowadzenie zakażonych ramek, miodu lub rodzin pszczelich do zdrowej pasieki.
-
Użytkowanie wspólnych narzędzi bez ich wcześniejszej dezynfekcji.
-
Rabowanie osłabionych rodzin przez zdrowe pszczoły.
Diagnostyka i potwierdzenie choroby
Rozpoznanie zgnilca amerykańskiego wymaga potwierdzenia laboratoryjnego. Próbki podejrzanego czerwiu są przesyłane do akredytowanych laboratoriów weterynaryjnych, gdzie wykonuje się:
-
Izolację bakterii na podłożach selektywnych.
-
Identyfikację przy pomocy mikroskopii i technik molekularnych (np. PCR).
-
Oznaczenie typu szczepu, co może pomóc w analizie źródła zakażenia.
Zwalczanie i postępowanie po wykryciu
Zgnilec amerykański jest chorobą zwalczaną z urzędu. Po potwierdzeniu zakażenia, Powiatowy Lekarz Weterynarii wprowadza urządowe środki zaradcze, w tym:
-
Ustanowienie ogniska choroby i wyznaczenie obszaru zapowietrzonego.
-
Zniszczenie zakażonych rodzin pszczelich poprzez ich spalenie lub zagazowanie.
-
Spalenie plastrów, ramek i zdezynfekowanie sprzętu pszczelarskiego.
-
Wprowadzenie zakazu przemieszczania rodzin i sprzętu z pasieki do czasu wygaszenia ogniska.
Profilaktyka i zapobieganie
Skuteczna profilaktyka opiera się na zasadzie bioasekuracji oraz stałym monitoringu stanu zdrowotnego pasieki. Do najważniejszych praktyk należą:
-
Stosowanie dezynfekcji narzędzi i sprzętu.
-
Unikanie zakupu rodzin pszczelich z niepewnego źródła.
-
Regularne przeglądy rodzin i ocena stanu czerwiu.
-
Izolowanie nowych rodzin przez minimum 30 dni w osobnym punkcie pasieki.
-
Utylizacja starych ramek, szczególnie gdy mają ponad 3 sezony użytkowania.
Znaczenie zgnilca amerykańskiego dla rolnictwa
Chociaż choroba dotyczy pszczół, jej wpływ na sektor rolniczy jest szeroki. Pszczoły są kluczowymi zapylaczami roślin uprawnych, a ich osłabienie lub masowe ginięcie może prowadzić do spadku plonów roślin takich jak rzepak, jabłonie, grusze, czy wiele warzyw. Dlatego utrzymanie zdrowia pszczół to nie tylko kwestia pszczelarstwa, ale też bezpieczeństwa żywnościowego kraju.
Wsparcie dla pszczelarzy
Pszczelarze dotknięci zgnilcem mogą ubiegać się o pomoc:
-
Refundacje kosztów likwidacji rodzin i sprzętu (na podstawie decyzji PLW).
-
Wsparcie z programów rozwoju pszczelarstwa, np. zakup nowego sprzętu.
-
Konsultacje z doradcami rolniczymi i weterynarią, szczególnie w ramach działań PROW i ARiMR.
Zgnilec amerykański pszczół to poważne zagrożenie nie tylko dla pszczelarstwa, ale i całego sektora rolniczego. Jego szybkie wykrycie, zdecydowane działania likwidacyjne oraz konsekwentna profilaktyka są kluczowe dla utrzymania zdrowia rodzin pszczelich i stabilności ekosystemów rolniczych. Każdy pszczelarz i rolnik powinien znać objawy choroby, procedury działania i możliwości wsparcia w przypadku jej wystąpienia. Świadomość i czujność są najlepszą ochroną przed tą podstępną chorobą.
