Pchełka rzepakowa (Psylliodes chrysocephala) to jeden z najgroźniejszych szkodników rzepaku ozimego. Zimuje jako dorosły chrząszcz pod resztkami roślinnymi, w ściółce lub w górnej warstwie gleby. Wiosną, gdy temperatura powietrza przekracza około 10 °C, owady wychodzą z zimowisk i zaczynają żerować na młodych siewkach rzepaku. Samice składają jaja w glebie w pobliżu szyjki korzeniowej.
Po kilku tygodniach wylęgają się larwy, które żerują wewnątrz roślin, drążąc korytarze w ogonkach liściowych, szyjce korzeniowej lub pędach. Ich obecność prowadzi do uszkodzenia tkanek przewodzących i utrudnia transport wody oraz składników pokarmowych. Po zakończeniu żerowania larwy przepoczwarzają się w glebie, a dorosłe chrząszcze pojawiają się na powierzchni późną wiosną. Często wchodzą one w stan diapauzy letniej, by jesienią ponownie zasiedlić młode plantacje rzepaku. W polskich warunkach klimatycznych pchełka rzepakowa rozwija zwykle jedno pokolenie rocznie.
Kiedy pchełka rzepakowa atakuje – fazy żerowania
Jesień – okres nalotu i żerowania chrząszczy
Po wschodach rzepaku, już od początku września, dorosłe osobniki zaczynają nalatywać na plantacje. Największą aktywność wykazują w ciepłe dni, gdy temperatura przekracza 16 °C. Żerowanie często odbywa się o zmierzchu lub w nocy.
Chrząszcze wygryzają w liścieniach i młodych liściach niewielkie otwory, tworząc charakterystyczny obraz przesitowanych blaszek liściowych. Przy silnym ataku liścienie mogą zostać całkowicie zniszczone, co znacząco ogranicza rozwój siewek, a niekiedy prowadzi do ich zamierania.
Zima i wiosna – żer larwalny
Zimujące w glebie larwy kontynuują żer w dolnych częściach roślin. Drążą korytarze w ogonkach liściowych i szyjce korzeniowej, uszkadzając wiązki przewodzące. W efekcie dochodzi do osłabienia wzrostu, zahamowania regeneracji i zwiększenia podatności roślin na wymarzanie. Wiosną larwy kończą rozwój, przepoczwarzają się i po kilku tygodniach pojawiają się nowe dorosłe chrząszcze.
Rozpoznawanie szkód i próg interwencji
Objawy widoczne na liściach
-
drobne, okrągłe otwory w liścieniach i młodych liściach o średnicy 1–3 mm
-
gładkie brzegi uszkodzeń, co odróżnia je od śladów po żerowaniu innych owadów
-
przesitowany wygląd liści, przypominający powierzchnię po uderzeniu drobnym śrutem
-
całkowite zniszczenie liścieni w przypadku dużego nasilenia żeru
Uszkodzenia larwalne
Larwy wewnątrz rośliny uszkadzają tkanki przewodzące, co prowadzi do więdnięcia i zahamowania wzrostu. Objawy często są trudne do zauważenia na pierwszy rzut oka, dlatego warto kontrolować stan szyjki korzeniowej poprzez przekroje. W miejscach silnie porażonych rośliny łatwo się przewracają i gorzej zimują.
Próg interwencji
Za moment, w którym należy podjąć działania, uznaje się obecność około 3 chrząszczy na 1 m bieżący rzędu lub 1–2 larw w pojedynczej roślinie. Interwencję chemiczną uzasadnia również sytuacja, gdy ponad 10 % powierzchni liści jest uszkodzone.
Metody ograniczania i eliminacji pchełki rzepakowej
Zwalczanie pchełki powinno opierać się na zintegrowanym podejściu łączącym agrotechnikę, monitoring i ochronę chemiczną.
Agrotechnika i działania prewencyjne
-
Płodozmian – unikanie uprawy rzepaku na tym samym stanowisku przez kilka lat ogranicza liczebność szkodnika.
-
Izolacja przestrzenna – oddalenie pól rzepaku od siebie zmniejsza migrację owadów.
-
Zwalczanie chwastów kapustowatych – tasznik, gorczyca czy rzodkiew świrzepa są roślinami żywicielskimi pchełki.
-
Głęboka orka po zbiorach – mechaniczne zniszczenie zimujących chrząszczy poprzez przemieszanie gleby.
-
Wczesny siew – rośliny, które szybciej się rozwijają, lepiej znoszą pierwsze naloty szkodnika.
-
Zaprawianie nasion – stosowanie zapraw owadobójczych chroni młode rośliny w początkowej fazie wzrostu.
Monitoring i obserwacje
Stały nadzór nad plantacją jest podstawą skutecznej ochrony.
-
Żółte tablice lepowe – przyciągają dorosłe pchełki, co pozwala na ocenę skali nalotu.
-
Lustracje roślin – przegląd liści co kilka dni po wschodach ułatwia wykrycie pierwszych uszkodzeń.
-
Obserwacje nocne – żerowanie pchełek często przypada na wieczór i noc, dlatego kontrole o tych porach są bardziej miarodajne.
Chemiczne metody zwalczania
Gdy monitoring wskazuje przekroczenie progu szkodliwości, konieczne jest zastosowanie insektycydu. Najczęściej wykorzystuje się środki z grupy pyretroidów, takie jak deltametryna czy lambda-cyhalotryna. W przypadku narastającej oporności warto rotować substancje czynne lub łączyć preparaty o różnych mechanizmach działania.
Opryski należy wykonywać o zmierzchu lub wcześnie rano, kiedy owady są najbardziej aktywne, a temperatura nie przekracza 20 °C. Zabieg powinien być przeprowadzony przy bezwietrznej pogodzie, z użyciem adiuwantu poprawiającego przyczepność cieczy roboczej.
Czynniki wpływające na skuteczność ochrony
-
Warunki pogodowe – ciepłe jesienie i łagodne zimy sprzyjają rozwojowi pchełki i wydłużają okres żerowania.
-
Monokultura rzepaku – długotrwała uprawa rzepaku na tym samym polu prowadzi do kumulacji populacji szkodnika.
-
Oporność na insektycydy – nadużywanie tych samych substancji czynnych przyspiesza uodpornienie się owadów.
-
Termin interwencji – szybkie reagowanie po stwierdzeniu nalotu i właściwy dobór środka decydują o powodzeniu zabiegu.
Ochrona rzepaku przed pchełką rzepakową wymaga systematycznej obserwacji i konsekwentnego działania. Połączenie metod agrotechnicznych z regularnym monitoringiem i racjonalnym stosowaniem środków ochrony pozwala skutecznie ograniczyć presję szkodnika i utrzymać wysoką zdrowotność plantacji.
