Nie od dziś wiadomo, że ziemniak jest rośliną, która zaliczana jest do jednych z trudniejszych w uprawie, dlatego jego powszechność w gospodarstwach konwencjonalnych stale się zmniejsza.
Przyczyną takiego stanu jest niska, niezadowalająca efektywność ekonomiczna ? która z jednej strony wynika z wysokich kosztów produkcji, a drugiej zaś z dużego ryzyka uzyskania wysokiego i jakościowego plonu.
Pierwsze trudności pojawiają się już podczas samego procesu zbioru tego gatunku. Ziemniak jako pożywna i delikatna bulwa jest podatny na liczne uszkodzenia z zewnątrz, co potencjalnie może się przyczynić do obniżenia poziomu uzyskanego plonu. Nieakceptowalne są m.in. drobne bulwy, z licznymi zazieleniami, deformacjami, silnymi spękaniami fizjologicznymi, uszkodzeniami mechanicznymi, jak i tymi spowodowanymi przez szkodniki glebowe.
Po zbiorze ziemniaki ? w zależności od ich przeznaczenia (sadzeniaki, konsumpcja, przerób) przechowywane są przez okres od 6 (sadzeniaki) do 10 miesięcy (frytki, chipsy). Na możliwą długość przechowywania plonu (przy zachowaniu jego jakości) wpływ mają warunki składowania oraz odpowiednie przygotowanie bulw. Wpływ na późniejszą wartość handlową ma odpowiednia segregacja plonu już podczas zbiorów.
Równie istotna jak odpowiednia segregacja jest zapewnienie ziemniakom odpowiednich warunków w czasie ich wielomiesięcznego przechowywania. Tego typu działanie może znacznie ograniczyć pojawienie się innych zagrożeń, takich jak straty masy bulw wywołane ubytkami naturalnymi (transpiracją), gnicie bulw wynikające z chorób przechowalniczych ziemniaka oraz kiełkowanie.
Najgroźniejsze choroby przechowalnicze ziemniaka to sucha zgnilizna bulw ziemniaka, mokra zgnilizna bulw ziemniaka oraz zgnilizny mieszane. Wzrasta również znaczenie chorób skórki bulw wywoływanych przez parch srebrzysty i antraknozę ziemniaka. Warto jest zatem przyjrzeć się im wszystkim z bliska.
Zaraza ziemniaka jest jedną z tych chorób przechowalniczych ziemniaka, które pojawiają się zarówno w okresie wegetacji, jak i przechowywania. Choroba ta wywoływana jest przez organizm przypominający fizjologią gatunek grzyba ? Phytophthora ifestans.
Patogen ten zimuje w glebie pod postacią oospor, które są wynikiem rozmnażania płciowego. Natomiast w zainfekowanych bulwach ziemniaka występuje w postaci strzępek. Strzępki infekcyjne dokonują porażenia liści, łodyg i bulw. Do zakażenia dochodzi w przestrzeniach międzykomórkowych rośliny, gdzie rozrasta się komórczakowa grzybnia, a w jej komórkach wrastają odgałęzienia zwane ssawkami.
Objaw zainfekowania rośliny często jest już widoczny w okresie uprawy, kiedy to brzegi liści są pokryte wodnistymi, niekształtnymi, żółtawo-brunatnymi lub brunatnymi plamami. Natomiast w czasie zbioru lub dopiero podczas przechowywania, na bulwach ziemniaka widoczne są szarosine, wgłębne, niekształtne, a w przypadku silnego porażenia wklęsłe plamy. Warto wspomnieć, że gnijąca część bulwy jest twarda, a z chwilą wtórnego porażenia przez inne drobnoustroje (Fusarium, bakterie) staje się mokra i rozpada się całkowicie.
Rozpoczęcie zabiegów ochronnych po wystąpieniu silnego porażenia roślin, może okazać się mało skuteczne. W związku z tym zaleca się chemiczną ochronę plonu już w sezonie wegetacyjnym, przed pojawieniem się pierwszych objawów choroby. Jeśli jednak widoczne są już pierwsze symptomy zainfekowania, można ograniczyć nasilenie choroby w roku następnym. W tym celu niszczy się odrzucone w czasie sortowania gnijące bulwy, uprawia się odmianę mniej podatną na infekcję oraz sadzi się bulwy zdrowe, w terminie optymalnym dla danego rejonu, co umożliwia ich zbiór przed wystąpieniem choroby. Zbiór bulw w czasie bezdeszczowej pogody także przyczynia się do eliminacji bądź redukcji porażenia.
Sucha zgnilizna bulw to choroba przechowalnicza ziemniaka, która występuje powszechnie we wszystkich regionach Polski. Porażenie następuje za sprawą grzybów z rodzaju Fusarium. Grzyb ten wnika do bulw poprzez uszkodzenia mechaniczne lub do roślin, które zostały zainfekowane innymi patogenami. Choroba rozprzestrzenia się wraz z sadzeniakami przez zarodniki konidialne, które w warunkach polowych mogą przetrwać nawet kilka lat.
Pierwsze objawy choroby są widoczne dopiero po 3-4 tygodniach przechowywania ziemniaków. Są to ciemnobrunatne plamy, które powiększają się wraz z rozwojem infekcji. Miąższ bulw w miejscu porażenia mięknie i zapada się. Skórka marszczy się i pojawiają się koncentryczne pierścienie. Ponadto na skórce można zaobserwować bladoróżowe lub żółtawobiałe poduszeczki grzybni. Wewnątrz zainfekowanych bulw powstają komory, których ściany pokryte są watowatą grzybnią różnej barwy. W końcowym etapie rozwoju choroby bulwa wysycha całkowicie.
Aby zapobiec rozwojowi choroby należy stosować zdrowe, kwalifikowane sadzeniaki, uprawiać odmiany o zwiększonej odporności oraz zbierać bulwy dojrzałe wtedy gdy jest sucho, a temperatura powietrza wynosi powyżej 10 stopni Celsjusza. Ograniczenie powstawania uszkodzeń mechanicznych oraz odpowiednie przygotowanie bulwy do długotrwałego przechowywania także przyczynia się do eliminacji wstępowania tego rodzaju choroby przechowalniczej ziemniaka. W tym celu odparowuje się nadmiar wilgoci z zebranych bulw w temperaturze wynoszącej około 18-20 stopni Celsjusza przez okres 1-2 tygodni. W czasie sortowania zaleca się usuwanie bulw z objawem choroby i silnie skaleczonych. Warto mieć na uwadze fakt, iż jedynie bulwy zaprawione mogą być przeznaczone na sadzeniaki.
Mokra zgnilizna bulw to jedna z bardziej znanych chorób, którą wywołują bakterie (Pectobacterium sp., Dickeya, Pseudomonas, Bacillus, Clostridium) licznie zamieszkujące przechowalnie i piwnice, w których nie utrzymuje się czystości. Ponadto źródłem infekcji mogą być porażone nimi sadzeniaki, gnijące szczątki roślin, gleba, woda oraz maszyny rolnicze. Warto pamiętać, że gleba o podwyższonej wilgotności sprzyja rozprzestrzenianiu się bakterii, zakażając młode, sąsiednie bulwy. Zakażenie infekującymi organizmami polega na ich przedostaniu się do młodych bulw przez przetchlinki, naturalne spękania, zranienia oraz uszkodzenia spowodowane przez inne patogeny (Streptomyces) i szkodniki glebowe. Co więcej, w miejscach składowania ziemniaków bakterie mogą być przenoszone przez owady i pajęczaki.
Pojawiające się wilgotne plamy na powierzchni bulw, zwiastują początkowe stadium choroby. Następnie porażenie ziemniaków rozpoczyna się od przetchlinek ? gdzie tworzą się małe zagłębienia wypełnione śluzowatą, zmacerowaną tkanką ? do zmiany barwy ich miąższu dając różowe zabarwienie, później czarne. W zaawansowanym stadium infekcji cały miąższ bulwy ulega rozmiękczeniu. Skórka ziemniaka pozostaje nienaruszona. Dopiero na skutek ucisku zostaje rozerwana i na zewnątrz wylewa się czarnobrunatna wydzielina o intensywnym zapachu.
W celu zmniejszenia skutków ubocznych choroby zaleca się przed składowaniem zapewnić bulwom czas na zabliźnienie się ran i otarć, usunąć bulwy z objawami chorób, osuszyć je z nadmiaru wilgoci oraz przechowywać w temperaturach odpowiednich do kierunku ich przeznaczenia (sadzeniaki, konsumpcja, przerób). W czasie przechowywania bulw należy przeprowadzać regularny monitoring.
Choroby przechowalnicze ziemniaka, które przede wszystkim rozwijają się w okresie przechowywania to zgnilizny mieszane ziemniaka. Warto uwzględnić fakt, iż różnią się one od pozostałych chorób tego rodzaju. Wynika to z faktu, że bulwy porażone przez jednego ze sprawców są wtórnie infekowane przez inne patogeny. Za jej objaw odpowiedzialne są kompleksowo grzyby z rodzaju Fusarium, organizm grzybopodobny Phytophthora infestans oraz bakterie powodujące zgnilizny (Pectobacterium sp., Dickeya, Pseudomonas, Bacillus, Clostridium). Przebieg choroby ma bardzo gwałtowny charakter, a straty nią spowodowane są wysokie.
Podobnie jak opisane wcześniej choroby przechowalnicze ziemniaka, zgnilizny mieszane rozwijają się na skutek błędów i zaniedbań popełnionych w czasie zbioru ziemniaków, ich transportu, przygotowania do składowania oraz niewłaściwych warunkówi przechowywania.
Parch srebrzysty ziemniaka, którego sprawcą jest gatunek grzyba Helminthosporium solani, rozwija się głównie w czasie przechowywania, a szkodliwość tej choroby polega na obniżeniu wartości handlowej, pogorszeniu przydatności przerobów (frytek, chipsów) oraz obniżeniu jakości nasiennej.
Ponadto zarażenie bulw sprzyja infekcjom wtórnym wywoływanym przez patogeny zgnilizn. Do porażenia zdrowych bulw dochodzi przez zainfekowane sadzeniaki, które będąc w glebie uwalniają zarodniki odpadające od trzonków konidialnych. Swobodne zarodniki przenoszone są na bulwy potomne.
W początkowej fazie rozwoju choroby pojawiają się pojedyncze, jasnobrunatne, okrągłe plamy, które następnie powiększają się i zlewają ze sobą obejmując znaczną powierzchnię bulwy. W dalszym etapie rozwoju choroby dochodzi do oddzielenia się skórki w miejscu plamy i pojawienia się srebrzystej barwy, której choroba zawdzięcza swoją nazwę.
Rozwarstwienie skórki sprzyja zwiększonej transpiracji wody z bulwy oraz stwarza korzystne warunki do infekcji wtórnych. Pod koniec przechowywania lub wiosną, w warunkach podwyższonej temperatury oraz wysokiej wilgotności, może pojawić się brunatnoczarny, aksamitny nalot utworzony przez skupienia trzonków i zarodników konidialnych grzyba.
Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo porażenia plonu przechowywanie bulw powinno odbywać się w temperaturze około 3-4 stopni Celsjusza i wilgotności względnej około 80-85%. Warunki te najlepiej stworzyć w przechowalniach z możliwością kontrolowania atmosfery. Warto również pamiętać o tym, aby jesienne zaprawianie bulw odbyło się do tygodnia po zbiorze.
Antraknoza ziemniaka jest chorobą przechowalniczą ziemniaka, która występuje powszechnie we wszystkich rejonach uprawy tej rośliny. Choroba ta wywoływana jest przez gatunek Colletotrichum coccodes, który zimuje w glebie oraz na resztkach porażonych roślin i bulw w postaci grzybni. Zarodniki grzybni, zwane konidiami, przenoszone są wraz z kroplami wody podczas deszczu lub w czasie deszczowania.
Co istotne, zarodniki tego gatunku potrafią przetrwać w glebie aż 8 lat. Gdy choroba się rozwija, na bulwach tworzą się brązowe i szare plamy o nieregularnych kształtach. Srebrzyste zabarwienie pojawia się nieco później. Objawy te mogą przypominać cechy charakterystyczne dla parcha srebrzystego, lecz w przypadku antraknozy plamy są wyraźnie oddzielone od zdrowej skórki.
W celu prawidłowego zidentyfikowania obu chorób konieczne jest stwierdzenie charakterystycznych dla antraknozy czarnych zarodników (zwanych mikrosklejorcami) lub w przypadku parcha srebrzystego konidioforów. Silnie porażone bulwy tracą turgor, wagę oraz stają się gumowate i pomarszczone.
Chcąc podjąć walkę z antraknozą ziemniaka, trzeba mieć na uwadze, że jej zwalczanie polega przede wszystkim na praktykowaniu odpowiednich metod agrotechnicznych. W tym celu do sadzenia należy wykorzystywać wyłącznie zdrowe, kwalifikowane sadzeniaki, stosować 4-5 letnią przerwę w uprawie ziemniaków na danym polu oraz uprawiać międzyplony (gorczycę). Ponadto należy prowadzić uprawę na glebach o uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych, nie mających skłonności do zaskorupiania się. Zaleca się także prawidłowe wykonanie orki zimowej. Natomiast w okresie przechowywania plonu należy zadbać o odparowanie wilgoci z bulw i wysuszenie skórki, co ogranicza rozwój choroby w trakcie trwania tego okresu.
Moja Rola
