Aby uzyskać wysoką efektywność rozrodu w stadzie loch, niezbędne jest świadome i zintegrowane podejście do zarządzania cyklem płciowym samic. Istotnym elementem tego procesu jest skuteczne wywoływanie rui. Wymaga to połączenia odpowiednich warunków środowiskowych, żywienia, właściwej obserwacji cyklu oraz wsparcia farmakologicznego, o ile zajdzie taka potrzeba. Dobór metod powinien być indywidualny i oparty na ocenie kondycji zwierzęcia, historii rozrodu oraz systemu utrzymania.
Fizjologia cyklu płciowego u loch
Cykl rujowy lochy trwa średnio 21 dni. Sama ruja (estrus), czyli okres, w którym locha jest gotowa do pokrycia, obejmuje 2 do 4 dni. Owulacja następuje najczęściej między 36 a 44 godziną od rozpoczęcia rui. Po odsadzeniu prosiąt większość loch powinna wejść w ruję w ciągu 4–7 dni. Opóźnienie lub brak rui to sygnał, że konieczne jest poszukiwanie przyczyn i wprowadzenie odpowiednich działań naprawczych.
Główne przyczyny braku rui
Zanim podejmiemy próbę wywołania rui, należy wykluczyć potencjalne czynniki zaburzające cykl płciowy. Do najczęstszych należą:
-
Zbyt krótki okres regeneracji po odsadzeniu – locha może nie mieć wystarczającej rezerwy metabolicznej.
-
Niedobory żywieniowe – zwłaszcza energii, białka, aminokwasów (lizyna, treonina) oraz mikroskładników (selen, cynk) i witamin (A, D, E).
-
Zbyt niska lub zbyt wysoka kondycja ciała – zarówno wychudzenie, jak i otłuszczenie hamują owulację.
-
Stres środowiskowy – hałas, zmiana grup, przeciągi, wysokie temperatury.
-
Infekcje układu rozrodczego lub zaburzenia hormonalne.
-
Brak odpowiednich bodźców zewnętrznych – locha nie reaguje bezpośrednio, jeśli stymulacja jest zbyt słaba lub nieadekwatna czasowo.
Naturalna stymulacja knurem
Jedną z najbardziej efektywnych i powszechnie stosowanych metod wywoływania rui jest stymulacja obecnością knura. Efektywność tej metody zależy od kilku czynników:
-
Bezpośredni kontakt sensoryczny – wzrokowy, węchowy i dotykowy.
-
Czas ekspozycji – przynajmniej dwa razy dziennie po 10–15 minut.
-
Wiek i aktywność knura – najlepsze efekty uzyskuje się przy użyciu młodych, aktywnych knurów w wieku 8–18 miesięcy.
-
Termin ekspozycji – najskuteczniejsza stymulacja ma miejsce 2–4 dni po odsadzeniu.
Feromony wydzielane przez knura stymulują podwzgórze lochy, aktywując przysadkę i jajniki, co może znacząco przyspieszyć pojawienie się rui.
Flushing – wsparcie żywieniowe w indukcji rui
Flushing to intensyfikacja żywienia w okresie przed kryciem, która zwiększa nie tylko szansę na wystąpienie rui, ale także liczbę owulowanych komórek jajowych.
Zalecane działania:
-
Zwiększenie poziomu energii w dawce pokarmowej poprzez dodatek zbóż lub tłuszczu.
-
Podniesienie ilości paszy o 0,5–1,0 kg dziennie przez 10–14 dni przed spodziewanym kryciem.
-
Zapewnienie wysokiej jakości białka, z odpowiednim bilansem aminokwasów.
-
Stały dostęp do świeżej wody i suplementacja niezbędnych mikroelementów.
Odpowiednio przeprowadzony flushing nie tylko wspomaga owulację, ale także poprawia jakość zarodków i ogranicza występowanie tzw. cichej rui.
Znaczenie warunków środowiskowych
Lochy są bardzo wrażliwe na warunki środowiskowe. Nawet niewielkie zmiany mogą zakłócić cykl rujowy. Kluczowe czynniki to:
-
Temperatura – optymalna to 16–20°C; zbyt wysoka powoduje zahamowanie aktywności jajników.
-
Wentylacja i mikroklimat – zła jakość powietrza prowadzi do stresu metabolicznego.
-
Oświetlenie – lochy powinny mieć dostęp do światła przez minimum 14–16 godzin dziennie. Można to osiągnąć poprzez sztuczne doświetlanie.
-
Minimalizacja stresu – unikać gwałtownych zmian grup, hałasu i niepokojenia zwierząt.
Hormonalna indukcja rui – kiedy naturalne metody zawodzą
W sytuacji, gdy metody naturalne nie przynoszą efektów, możliwe jest zastosowanie preparatów hormonalnych. Powinno się to odbywać zawsze pod nadzorem lekarza weterynarii.
Gonadotropiny (np. PG600, Suigonan)
-
Zawierają eCG i hCG – naśladują działanie hormonów FSH i LH.
-
Podaje się je lochom, które nie weszły w ruję w ciągu 5–7 dni od odsadzenia.
-
Efekt: ruja występuje zazwyczaj w ciągu 3–6 dni po aplikacji.
Altrenogest (np. Regumate, Matrix)
-
Syntetyczny progestagen, stosowany głównie u loszek w celu synchronizacji cyklu.
-
Podaje się go przez 18 dni, po czym ruja następuje w ciągu 4–6 dni od zakończenia kuracji.
Preparaty hormonalne są skuteczne, ale ich nadużywanie może prowadzić do obniżenia płodności w dłuższej perspektywie. Dlatego powinny być stosowane wyłącznie w uzasadnionych przypadkach.
Zarządzanie grupą loch – strategia systemowa
Efektywność wywoływania rui znacząco rośnie, gdy cała grupa loch jest odpowiednio zorganizowana. Praktyki wspomagające:
-
Grupowanie według fazy cyklu i statusu reprodukcyjnego.
-
Stały rytm odsadzeń i kryć – np. cotygodniowy system 7-dniowy.
-
Spójna strategia żywieniowa i stymulacyjna – ujednolicone dawki, rytm karmienia.
-
Systematyczna obserwacja i dokumentacja objawów rui – m.in. wzmożona aktywność, obrzęk sromu, unieruchomienie przy ucisku grzbietu (tzw. odruch tolerancji).
Prawidłowe rozpoznawanie rui
Indukcja rui nie ma sensu bez umiejętnego jej wykrywania. W praktyce wykorzystuje się:
-
Obserwację behawioralną – zmiany w zachowaniu, gotowość do kopulacji.
-
Testy z knurem – locha gotowa do krycia wykazuje odruch tolerancji.
-
Badanie USG – wykrywanie pęcherzyków jajnikowych (bardziej popularne w dużych gospodarstwach).
