Burak pastewny (Beta vulgaris var. crassa) to roślina o dużym potencjale produkcyjnym, szeroko stosowana w żywieniu bydła mlecznego i opasowego. Zawiera łatwo przyswajalne cukry oraz do 85% wody, co czyni go cennym składnikiem paszy objętościowej, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Dzięki wysokiemu potencjałowi plonowania oraz pozytywnemu wpływowi na strukturę gleby, burak pastewny bywa wykorzystywany w płodozmianie zbożowym jako roślina poprawiająca właściwości fizyczne gleby.
Plonowanie w warunkach polskich
W zależności od klasy gleby, przebiegu pogody i zastosowanej technologii, plony buraka pastewnego w Polsce wynoszą przeciętnie od 40 do 80 ton z hektara. W przypadku upraw intensywnych, prowadzonych na glebach żyznych, możliwe jest uzyskanie ponad 100 ton/ha. Gospodarstwa o wysokim poziomie mechanizacji i odpowiednim zaopatrzeniu w środki produkcji mogą osiągać nawet 120 ton z hektara.
Wpływ warunków siedliskowych na plonowanie
Klasa gleby
Najwyższe plony uzyskuje się na glebach gliniasto-piaskowych, zasobnych w próchnicę i dobrze utrzymanych pod względem agrotechnicznym. Gleby I–IIIa klasy bonitacyjnej pozwalają w sprzyjających warunkach przekroczyć 80 t/ha. W przypadku gleb IV i niższych, plony ulegają obniżeniu – zazwyczaj oscylują wokół 40–60 t/ha.
Reakcja na niedobory wody
Burak pastewny cechuje się wysokim zapotrzebowaniem na wodę, zwłaszcza w okresie intensywnego przyrostu masy korzeni i liści. Brak opadów między czerwcem a sierpniem wpływa negatywnie na rozwój roślin i może skutkować spadkiem plonu nawet o 30–40%. W rejonach o deficycie opadów warto rozważyć inwestycję w system nawadniania.
Termin siewu
Optymalny czas siewu przypada na przełom marca i kwietnia. Wczesny siew sprzyja lepszemu wykorzystaniu okresu wegetacyjnego i pozwala na pełny rozwój systemu korzeniowego. Opóźnienie terminu wysiewu prowadzi do skrócenia fazy wzrostu i obniżenia plonu.
Dobór odmiany
Wybór odmiany powinien być dostosowany do warunków gospodarstwa. Odmiany stożkowate i półstożkowate są najczęściej wybierane ze względu na dużą masę jednostkową korzenia. Różnice między odmianami dotyczą również skłonności do wynicowania, odporności na choroby oraz tempa wzrostu.
Technologia uprawy, a efektywność produkcji
Nawożenie
Precyzyjne nawożenie jest podstawą intensywnej produkcji buraka pastewnego. Zalecane dawki składników makroelementowych to:
-
Azot: 100–140 kg/ha (w dwóch dawkach: przed siewem i pogłównie)
-
Fosfor: 60–100 kg P₂O₅/ha
-
Potas: 120–180 kg K₂O/ha
Ponadto burak pastewny wykazuje wrażliwość na niedobory boru i manganu. Na glebach o wysokim pH należy uwzględnić nawożenie mikroelementowe – najczęściej dolistnie w formie chelatów.
Ochrona roślin
Młode rośliny są bardzo podatne na konkurencję ze strony chwastów. Skuteczne odchwaszczanie uzyskuje się przez połączenie zabiegów chemicznych (metamitron, fenmedifam, desmedifam) z uprawą międzyrzędową. Po wykiełkowaniu roślin warto monitorować obecność chorób grzybowych takich jak chwościk buraka czy mączniak rzekomy. Zwalczanie tych patogenów wymaga stosowania fungicydów z grupy triazoli i strobiluryn, w rotacji, by uniknąć odporności.
Praktyczne dane z gospodarstw rolnych
Dane z doświadczeń COBORU i praktyki rolniczej pokazują następujące średnie wartości plonów:
| Rodzaj gospodarstwa | Średni plon (t/ha) |
|---|---|
| Małe gospodarstwa | 40–60 |
| Gospodarstwa średnie | 60–80 |
| Produkcja intensywna | 90–110 |
| Rekordowe uprawy | powyżej 120 |
Wartości te są orientacyjne i zależą w dużym stopniu od technologii uprawy, jakości materiału siewnego oraz warunków pogodowych w danym sezonie.
Jak skutecznie zwiększyć wydajność?
Zachowanie prawidłowego zmianowania
Burak pastewny nie powinien wracać na to samo pole częściej niż co 4 lata. Dobre rezultaty daje siew po zbożach ozimych (pszenica, żyto), które pozostawiają dobrze rozluźnioną glebę o rozwiniętej strukturze kapilarnej.
Optymalizacja siewu
Najlepsze rezultaty uzyskuje się przy rozstawie rzędów 45–50 cm i obsadzie 80–90 tys. roślin/ha. Zbyt duże zagęszczenie prowadzi do spadku masy jednostkowej korzenia, a zbyt rzadka obsada – do niewykorzystania potencjału stanowiska.
Zastosowanie nawadniania
Jeśli warunki agrotechniczne i ekonomiczne na to pozwalają, warto zainwestować w systemy nawadniające. W upalne, suche lata może to zwiększyć plon nawet o 30 ton/ha, szczególnie jeśli woda dostarczana jest w fazie największego zapotrzebowania fizjologicznego (czerwiec–lipiec).
