Dla gospodarstw rolnych, które chcą połączyć działalność produkcyjną ze wsparciem środowiskowym, pojawia się szansa w postaci stworzenia obszarów z roślinami miododajnymi i uzyskania finansowania w ramach jednego z ekoschematów. Warto dokładnie przeanalizować warunki udziału, potencjalne korzyści oraz wymagania dotyczące mieszanki gatunków i prowadzenia uprawy – poniżej przedstawiam kompletny przewodnik dla osób zawodowo zaangażowanych w rolnictwo.
Znaczenie roślin miododajnych w gospodarstwie
Uprawa gatunków przyciągających owady zapylające ma dwie zasadnicze funkcje: środowiskową i ekonomiczną. Z punktu widzenia rolników oznacza to:
-
poprawę bioróżnorodności na polu, a w szczególności wsparcie dla populacji pszczół i innych zapylaczy;
-
możliwość uzyskania dodatkowego źródła przychodu poprzez wykorzystanie ekoschematów finansowanych ze środków Wspólnej Polityki Rolnej;
-
współtworzenie krajobrazu rolniczego, który może przyczyniać się do poprawy warunków glebowych, retencji wody lub ograniczenia erozji dzięki odmiennym systemom uprawy i niższej intensywności.
Dla gospodarstw zainteresowanych długofalową strategią zrównoważonego rozwoju przestawienie fragmentów areału na rośliny miododajne może być elementem układu rolnictwo + ochrona środowiska.
Podstawowe warunki i zasady udziału w ekoschemacie
Program dotyczący zakładania obszarów z roślinami miododajnymi określa kilka wymagań, które trzeba spełnić, by otrzymać wsparcie.
-
Obszar musi zostać utworzony poprzez wysianie mieszanki minimalnie dwóch gatunków roślin miododajnych.
-
W skład tej mieszanki musi wchodzić co najmniej jeden gatunek z wykazu nr 1, natomiast gatunki z wykazu nr 2 nie mogą dominować.
-
Na deklarowanym obszarze obowiązuje zakaz prowadzenia produkcji rolnej do dnia 31 sierpnia roku kalendarzowego – nie może być wypasu, koszenia, nawożenia ani stosowania środków ochrony roślin.
-
Grunty zadeklarowane w ramach tego ekoschematu nie mogą jednocześnie być objęte normą GAEC 8.
-
Wnioski o udział w ekoschemacie muszą być złożone w terminach określonych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w formie elektronicznej poprzez system eWniosekPlus.
Te zasady stanowią podstawę rachunku opłacalności – sama stawka wsparcia to tylko część kalkulacji. Trzeba także uwzględnić ograniczenia w gospodarowaniu powierzchnią objętą uprawą oraz wpływ tej uprawy na strukturę gospodarstwa.
Jak dobrać mieszankę gatunków i zaprojektować obszar?
Dobór odpowiedniej mieszanki roślin miododajnych jest kluczowy dla spełnienia wymogów oraz osiągnięcia korzyści agronomicznych.
Wybór gatunków
Z wykazu nr 1 znajdują się gatunki, które muszą być reprezentowane przynajmniej jednym ze składników mieszanki. Przykłady: bodziszki (Geranium spp.), chabry (Centaurea spp.), czarnuszki (Nigella spp.), cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.), czyściec prosty (Stachys recta L.) i wiele innych.
Z wykazu nr 2 wymienione są gatunki dopuszczalne, ale które nie mogą dominować w mieszance.
Układ pola i intensywność uprawy
-
Należy rozplanować areał tak, aby mieszanka była właściwie rozmieszczona i by można było wykazać, że powierzchnia jest faktycznie zagospodarowana zgodnie z wymogami.
-
Uprawa powinna być prowadzona w sposób ograniczający ingerencję – brak nawożenia i chemicznej ochrony, brak wypasu i koszenia do końca sierpnia. To wpływa na decyzję o tym, czy wyznaczona parcela będzie miała charakter produkcyjny czy bardziej ekstensywny.
-
Warto uwzględnić możliwość prowadzenia pasieki – rośliny miododajne mogą stanowić wsparcie dla działalności pszczelarskiej gospodarstwa, co może generować dodatkowe korzyści produkcyjne.
Monitorowanie i dokumentacja
-
Należy wcześniej przygotować plan obsiewu, zapisać zastosowane gatunki, terminy siewu, wielkość powierzchni oraz jej oznaczenie w dokumentacji gospodarstwa.
-
W trakcie sezonu warto wykonać inwentaryzację kwitnienia i obecności zapylaczy, co może być dodatkowym argumentem przy ewentualnych kontrolach lub audytach.
-
Po zakończeniu okresu obowiązywania zakazu produkcyjnego (31 sierpnia) należy przygotować się do normalnego użytkowania uprawy lub przekształcenia jej w sposób zgodny z założeniami gospodarstwa.
Kalkulacja opłacalności: Ile można zyskać i jakie są ograniczenia?
W ramach ekoschematu stawka wsparcia odgrywa istotną rolę, ale nie jest jedynym elementem opłacalności.
Stawki wsparcia
-
Według danych na rok 2024 stawka za obszary z roślinami miododajnymi wyniosła około 898,66 zł/ha.
-
Dla roku 2025 zapowiedziano stawkę na poziomie około 269 euro/ha, co przekłada się na ponad 1100 zł/ha.
-
W poprzednich latach wartość ta sięgała nawet powyżej 1200 zł/ha.
Analiza kosztów i korzyści
Na korzyści składają się: uzyskanie wsparcia finansowego oraz potencjalne korzyści środowiskowe i produkcyjne (np. zwiększenie zapylania, poprawa stanu gleby).
Koszty to: ograniczenia w prowadzeniu produkcji (zakaz koszenia, nawożenia, stosowania środków ochrony), konieczność wyboru mieszanki i rezygnacja z typowej produkcji z tego areału przez część sezonu. Jeśli gospodarstwo dedykuje powierzchnię na ten cel, musi liczyć się z tym, że uprawa nie przyniesie typowych plonów lub będzie miała charakter ekologiczny, nieprodukcyjny.
Rolnik powinien oszacować, ile realnie zarobi z tej powierzchni (wsparcie + ewentualne dochody dodatkowe) i ile straci (np. utracony plon, dodatkowe prace przy zakładaniu mieszanki).
Czynniki ryzyka
-
Zainteresowanie rolników jest relatywnie niskie mimo atrakcyjnych stawek, co może wynikać z obaw związanych z ograniczeniami gospodarczymi.
-
Ostateczna wysokość wsparcia może się zmieniać w zależności od kursu euro i zatwierdzeń instytucjonalnych.
-
Wymogi kontrolne i dokumentacyjne muszą być przestrzegane – nieprawidłowości mogą skutkować utratą prawa do płatności lub koniecznością zwrotu wsparcia.
Praktyczne wskazówki dla poprawnego wdrożenia
-
Planowanie: przed siewem należy zaprojektować uprawę, dobrać gatunki zgodnie z wykazem, zapisać dane powierzchni, terminy i sposób siewu.
-
Termin siewu: dobrze jest dobrać moment tak, by kwitnienie pokrywało się z okresem największej aktywności zapylaczy.
-
Zarządzanie polem: przestrzegać zakazu produkcji rolnej do 31 sierpnia – w tym zakazu koszenia, nawożenia i stosowania środków ochrony.
-
Dokumentacja: zdjęcia stanu pola, oznaczenia powierzchni, notatki o kwitnieniu i obecności zapylaczy mogą być pomocne w razie kontroli.
-
Po okresie zakazu: zaplanować dalsze wykorzystanie obszaru – np. przekształcenie go w uprawę alternatywną lub pozostawienie jako trwały pożytek dla pszczół.
-
Wsparcie doradcze: warto skorzystać z usług doradcy rolnośrodowiskowego, by uniknąć błędów formalnych.
Kontekst rolniczy i środowiskowy
Włączenie obszarów z roślinami przyjaznymi pszczołom wpisuje się w szerszy trend modernizacji i zrównoważenia gospodarstw rolnych. Wspieranie zapylaczy, zwiększanie powierzchni nieintensywnych upraw oraz tworzenie korzystnych warunków dla ekosystemów rolnych to elementy strategii rolnictwo przyjazne środowisku.
Programy wsparcia, takie jak omawiany ekoschemat, stanowią narzędzie, które może usunąć część barier inwestycyjnych i pozwolić rolnikom na wdrożenie rozwiązań, które bez takiego wsparcia byłyby mniej opłacalne. W tym kontekście decyzja o uruchomieniu powierzchni na rośliny miododajne może być wyrazem odpowiedzialnej strategii gospodarstwa – nie tylko pod kątem ekonomicznym, ale także ekologicznym i wizerunkowym.
