Choroby bydła mogą przytrafić się w każdym gospodarstwie. Rasa zwierząt, predyspozycje genetyczne, racjonalne żywienie i odpowiednie warunki bytowe to składowe, które w istotny sposób wpływają na zdrowie zwierząt. Niestety nawet dobór najlepszych osobników i zachowanie dobrych praktyk hodowlanych może okazać się niewystarczające i nie może zagwarantować stuprocentowej ochrony stada przed chorobami bydła.
Często zdarza się, że hodowcy nie są w stanie dostrzec początkowych symptomów chorób bydła, a zwierzęta otrzymują pomoc w momencie, kiedy znajdują się one już w zaawansowanym stadium. Między innymi dlatego warto zaznajomić się z najczęściej spotykanymi chorobami bydła oraz ich przyczynami, objawami i profilaktyką.
Organizm bydła domowego, podobnie jak w przypadku innych ssaków zbudowany jest z wielu układów, które wzajemnie ze sobą współpracują i wpływają na zdrowie zwierząt. Zaburzenie funkcjonowania jednego narządu może wpływać na zmiany w pozostałych narządach i prowadzić do całkowitego wyniszczenia organizmu.
Ze względu na układ, który zostanie zaatakowany przez schorzenie, choroby bydła można podzielić na następujące kategorie: choroby metaboliczne, choroby układu pokarmowego, choroby układu rozrodczego, choroby układu oddechowego i choroby układu krążenia oraz wszelkie zapalenia ? skóry i wymienia.
Choroby metaboliczne bydła
Choroby bydła, które wynikają z zaburzeń metabolicznych mogą powodować duże straty ekonomiczne. Choroby metaboliczne są szczególnie dotkliwe dla gospodarstw nastawionych na hodowlę bydła mlecznego. Tego typu schorzenia zazwyczaj wiążą się z mniejszym pobieraniem paszy, spadkiem wydajności mlecznej, a w skrajnych przypadkach z upadkami zwierząt. Do metabolicznych chorób bydła, które najczęściej dotykają hodowców bydła mlecznego zaliczana jest ketoza krów.
Ketoza krów jest chorobą bydła, która wynika przede wszystkim z błędów żywieniowych i dotyka osobniki znajdujące się w najwyższym okresie mleczności. Podstawową przyczyną ketozy krów jest nieodpowiedni dobór dawek żywnościowych, który powinien być uzależniony od cyklu produkcyjnego, w którym aktualnie znajdują się zwierzęta. Krowy znajdujące się w okresie udojowym wymagają bowiem bardziej wartościowych pod względem energetycznym pasz niż zwierzęta znajdujące się w okresie zasuszania.
Newralgicznym momentem sprzyjającym występowaniu ketozy krów jest okres bezpośrednio po porodzie. Często zdarza się, że zwierzęta otrzymują źle zbilansowaną paszę, która posiada zbyt mało energii względem białka ? sprawia to, że krowy pobierają do produkcji mleka więcej węglowodanów niż są w stanie pobrać z paszy. Zjawisko to sprawia, że organizm krowy uruchamia swoje rezerwy tłuszczowe w efekcie czego dochodzi do jego stopniowego osłabiania.
Leczenie ketozy krów powinno odbywać się poprzez podanie węglowodanów (w postaci glikolu lub dożylnie poprzez podanie glukozy) oraz preparatów, które posiadają w swoim składzie niacynę, która usuwa ciała ketonowe oraz cholinę i pozytywnie wpływa na funkcjonowanie wątroby, której praca może ulegać zaburzeniu na skutek choroby. Warto jednak pamiętać, że zwierzęta po przebytej chorobie mogą nie odzyskać już dawnej wydajności mlecznej, a leczenie ketozy krów wiąże się często z dużymi kosztami.
Inną chorobą bydła, która zaliczana jest do grupy chorób metabolicznych jest kwasica żwacza, która podobnie jak ketoza może w bardzo istotny sposób wpłynąć na kondycję zwierząt i ich wydajność mleczną. Krowy znajdujące się w okresie laktacji wykazują dużą podaż energetyczną, a dobrym sposobem na jej zaspokojenie jest uwzględnienie w dawce pokarmowej dużych ilości łatwo fermentujących węglowodanów. Niestety tego typu pasze mogą obniżać pH treści żwacza, przyczyniając się do występowania kwasicy. Kwasica żwacza jest chorobą bydła, która może pojawiać się również na skutek zmiany składu dawki pokarmowej, na taką gdzie przeważają pasze treściwe i dotyczy to przede wszystkim okresu na początku laktacji.
Na skutek popełnionych błędów żywieniowych może dojść do odkładania się dużych ilości lotnych kwasów tłuszczowych w żwaczu, a następnie do zmian w składzie jego mikroflory i silnego nagromadzenia się Stereptococcus bovis i laseczek kwasu mlekowego. Wraz z postępem schorzenia, dochodzi do spadku wartości pH w żwaczu i upośledzenia produkcji lotnych kwasów tłuszczowych. Obniżanie się poziomu pH i spadek ilości bakterii rozkładających włókno wraz z dalszym skarmianiem łatwo fermentujących węglowodanów prowadzi do wytwarzania coraz większych ilości kwasu mlekowego prowadząc do kwasicy metaboliczne.
Kwasica żwacza może przebiegać w postaci podklinicznej, klinicznej lub przewlekłej. Najczęściej jednak objawia się mniejszym pobieraniem paszy, mniejszą produkcją mleka, mniejszą ilością tłuszczu w mleku oraz biegunką. Na dalszym etapie zwierzęta wykazują wyraźnie osłabienie oraz utratę koordynacji ruchowej. Profilaktyką w przypadku kwasicy jest podawanie dodatków buforujących pH treści żwacza.
Choroby układu pokarmowego bydła
Choroby bydła zaliczane do chorób układu pokarmowego są bardzo mocno powiązane z omawianymi powyżej zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak ketoza krów oraz kwasica żwacza, które oddziałują bezpośrednio na układ pokarmowy zwierząt. O wiele częściej dochodzi jednak do nieco mniej poważnych dolegliwości takich jak biegunki, niestrawności czy wzdęcia żwacza.
Biegunki z pozoru zaliczają się do niezbyt poważnych chorób bydła, ale w niektórych przypadkach mogą okazać się śmiertelne ? zwłaszcza dla cieląt. Szacuje się, że spośród wszystkich chorób z jakimi zmagają się młode osobniki, biegunki są obecnie najczęstszą przyczyną upadków.
Wynika to z faktu, że organizmy cieląt nie mają wystarczająco wykształconego układu odpornościowego, przez co nie są w stanie podjąć skutecznej walki z atakującymi go wirusami. Przyjmuje się, że około 30% cieląt podczas odchowu zmaga się z przynajmniej jednym epizodem biegunkowym. Warto także pamiętać, że cieliczki, które w pierwszym okresie życia zmagały się z chorobami, zawsze będą słabszymi i mniej odpornymi krowami, a ich potencjał genetyczny nie zostanie w pełni wykorzystany.
Biegunki cieląt mogą być spowodowane przez szczepy Escherichia coli, rotawirusy, koronawirusy, a także kryptosporidia, a ich przyczyny mogą leżeć w czynnikach środowiskowych, bądź żywieniowych, takich jak złej jakości pasze, bądź przekarmianie młodych osobników.
Charakterystycznym objawem biegunki u cieląt jest rozrzedzony, wodnisty kał z domieszką śluzu lub krwi ? w zależności od przyczyny wystąpienia choroby. Ponadto widoczna jest osowiałość oraz osłabienie apetytu ? słabszy odruch ssania lub w ogóle jego zanik. Wraz z rozwojem biegunki u cieląt, może dojść do odwodnienia oraz zaburzeń elektrolitowych, które mogą prowadzić do śmierci, dlatego w leczeniu tego schorzenia szczególnie istotne jest uzupełnianie płynów z elektrolitami. Jeżeli cielę zachowuje odruch ssania, można nawadnianie może odbywać się drogą doustną ? w przeciwnym razie dożylnie. W przypadku biegunek cieląt przyjmuje się, że w momencie kiedy odwodnienie organizmu wynosi poniżej 8% płyny mogą być podawane doustnie, a kiedy przekroczy ten pułap, konieczne jest nawadnianie dożylne.
Oprócz biegunek, na liście najpopularniejszych chorób bydła atakujących układ pokarmowy znajdują się niestrawności żwacza, które mogą dotykać zwierząt w każdym wieku i na każdym etapie laktacji. Schorzenie to może mieć charakter łagodny, ale może być również ściśle związane z takimi schorzeniami jak zapalenie, niedrożności lub zwężenie jelit, czy kwasica mleczanowa. Częstą przyczyną występowania niestrawności żwacza jest zbyt duża ilość ziaren zbóż w zadawanej paszy, a w związku z jej szybką fermentacją może dojść do przeładowania przedżołądka.
Charakterystycznymi objawami niestrawności żwacza jest zaburzenie, bądź całkowity spadek apetytu, a w przypadku krów także spadek ich wydajności mlecznej. Jeżeli niestrawność żwacza związana jest z problemami jelitowymi, zwierzęta wykazują objawy kolkowe. Często również bydło przyjmuje nienaturalną pozycję, stojąc ze zgarbionym grzbietem i reaguje bólowo na próby uciskania brzucha.
Leczenie niestrawności żwacza polega przede wszystkim na przywróceniu prawidłowej flory mikrobiologicznej w przewodzie pokarmowym. Za pomocą sondy żołądkowej usuwany jest nadmiar nagromadzonych gazów oraz następuje podanie leków, którymi zazwyczaj są środki przeciwzapalne, antytoksyczne i rozkurczające.
Zbyt duża ilość fermentujących pasz treściwych takich jak ziarna zbóż w dawkach żywieniowych, może przyczyniać się także do powstawania omawianej wcześniej kwasicy żwacza. W przypadku zmiany dawek pokarmowych zwierząt i wprowadzenie większej ilości paszy treściwej, konieczne jest stopniowe przyzwyczajanie zwierząt, ponieważ drobnoustroje żwacza potrzebują czasu, aby dostosować się do nowego stylu żywienia. Objawami kwasicy żwacza może być niestrawność, zmniejszenie apetytu, utrata masy ciała, niska wydajność mleczna oraz mniejszy udział tłuszczu w mleku.
Szczególnie narażone na występowanie kwasicy żwacza są krowy mleczne w okresie bezpośrednio po wycieleniu. Podstawowym błędem hodowców jest wówczas znaczne zwiększanie udziału paszy treściwej w dawce pokarmowej, do czego zwierzęta na nie są przyzwyczajone. Aby nie dopuścić do wystąpienia kwasicy żwacza, powinno następować to jeszcze przed porodem.
Choroby układu rozrodczego bydła
Choroby bydła, które zaliczane są do chorób układu rozrodczego mogą w znaczący sposób rzutować na produktywność zwierząt. Problemy z rują bądź komplikacje w okresie ciąży mogą wpływać nie tylko na życie i zdrowie młodych osobników, ale również krów i decydować o tym, w jaki sposób przebiegać będzie ich laktacja.
Zaburzeniami układu rozrodczego, z które rolnicy najczęściej mogą zaobserwować w swoich gospodarstwach jest skręt oraz rozerwanie macicy.
W przypadku skrętu macicy u krów ciężko jest o konkretnych przyczynach jego występowania. Podobnie jak w przypadku chorób płuc, bydło posiada również predyspozycje do występowania tego schorzenia. Płód bydła jest dużych rozmiarów i rozwija się tylko w jednym rogu macicy, dlatego w pierwszej fazie porodu bądź jeszcze w fazie ciąży może dojść jego skrętu. W takich okolicznościach leczenie odbywa się poprzez ręczne odkręcenie szyjki macicy i diagnozowane jest poprzez badane rektalne. O tym, że mogło dojść do skrętu macicy u bydła, może świadczyć zachowanie zwierząt ? objawy kolkowe oraz ogólne rozbicie.
Fakt, że nowo narodzone cielęta są dość dużych rozmiarów, nierzadko sprawia, że w trakcie porodu mogą pojawić się komplikacje. Często zdarza się, że krowy potrzebują pomocy porodowej, a w przypadku szczególnie utrudnionych porodów może dojść do rozerwana macicy. Jeżeli zwierzęta w porę nie otrzymają odpowiedniego wsparcia wetenaryjnego, może dojść do zapalenia otrzewnej. Leczenie powinno odbywać się poprzez antybiotykoterapię oraz chirurgiczne zaszczycie powstałego rozerwania macicy. W związku pojawieniem się możliwych komplikacji, zalecane jest odpowiednie zbadanie krów po każdym trudnym porodzie.
Choroby układu oddechowego i choroby układu krążenia bydła
Każdy hodowca bydła powinien zdawać sobie sprawę, że ze względu na anatomiczną budowę układu oddechowego, bydło charakteryzuje się wysokimi predyspozycjami do rozwoju stanów zapalnych. Wynika to z faktu, że u bydła występuje nieproporcjonalny stosunek powietrza wdychanego, w stosunku do masy ciała.
Najgroźniejszą chorobą układu oddechowego, która może atakować populację bydła jest gruźlica. Jest to choroba zwalczana z urzędu, ponieważ jest niebezpieczna także dla ludzi, a prątki gruźlicy przenoszone są drogą kropelkową. Aktualnie Polska uznawana za kraj wolny od gruźlicy, ale sporadycznie pojawiają się sygnały o ogniskach choroby.
Mimo wszystko chorobą bydła, która o wiele częściej atakuje stada jest zapalenie płuc, które może być spowodowane takimi czynnikami jak nadmierny stres, brak odpowiedniej zoohigieny, złe warunki bytowe wynikające z wysokiego stężenia gazów toksycznych, zbyt dużej wilgoci czy skoków temperatury. Na występowanie zapalenia płuc u bydła wpływać może także zainfekowana pasza oraz brak kwarantanny przy prowadzaniu nowych osobników do stada.
Objawami zapalenia płuc u bydła jest kaszel, gorączka, katar, szorstka sierść oraz utrata apetytu. Dobrym sposobem eliminacji choroby jest odizolowanie chorych osobników od grupy oraz zastosowanie kuracji antybiotykowej.
Warto nadmienić, że grupą zwierząt, które są szczególnie podatne na występowanie zapalenia płuc są cielęta ? zwłaszcza od 2 tygodnia do 6 miesiąca życia. Sprzyja temu fakt, że cielęta przychodzą na świat z niezupełnie wykształconymi płucami, a ich wzrost i rozwój następuje do 4 tygodnia po urodzeniu. Pełne ukształtowanie płuc u bydła następuje z kolei dopiero po 12 miesiącach życia. Młode osobniki, aby zaopatrzyć się odpowiednią ilość tlenu, zmuszone są bardzo głębokiego i intensywnego oddychania, co z kolei sprzyja wdychaniu szkodliwych gazów oraz mikroorganizmów.
Jeżeli chodzi o choroby układu krążenia występujące u bydła, to zazwyczaj mają one charakter wrodzony bądź nabyty. Zwierzęta zmagające się z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi zazwyczaj wykazują takie objawy jak obrzęk podgardla i okolicy mostkowej, a także wymienia i dolnych kończyn. Czasami choroby związane z układem krążenia, mogą być mylone z chorobami układu oddechowego, ponieważ również w tym przypadku widoczne są objawy w postaci duszności.
Jeżeli dolegliwości spowodowane są przez infekcję, wówczas możliwe jest zastosowanie antybiotykoterapii. Często jednak zdarza się, że w przypadku chorób krążenia leczenie może okazać się nieskuteczne. Wówczas konieczne może okazać się usunięcie zwierząt ze stada.
Choroby skóry i wymienia bydła
Groźną chorobą skóry, która na dzień dzisiejszy nie zagraża polskiej populacji bydła, ale z roku na rok znajduje się coraz bliżej terytorium naszego kraju jest choroba guzowatej skóry bydła. Jest to choroba bydła, która powoduje znaczne straty ekonomiczne, a wirus Capripoxvirus z rodziny Poxviridae odpowiedzialny za jej występowanie rozprzestrzenia się przez zakażone zwierzęta, bądź poprzez ugryzienia takich owadów jak gzy, kleszcze i komary.
Choroba guzowatej skóry bydła objawia się brakiem apetytu oraz licznymi owrzodzeniami wewnątrz jamy ustnej, nosa i narządów płciowych.
Zachorowalność na chorobę guzowatej skóry bydła wynosi od wynosi 5-45%, a śmiertelność 10%. Jest to choroba zwalczana z urzędu, dlatego wszystkie zwierzęta zmagające się z nią, muszą zostać uśpione i zutylizowane. Choroba guzowatej skóry bydła jest obecna między innymi na terytorium Rosji, Turcji i Gruzji, gdzie w 2018 roku wykryto odpowiednio 63, 46 i 6 ognisk.
Groźną chorobą wymienia, która bardzo często atakuje gospodarstwa nastawione na produkcję mleka jest zapalenie wymienia, czyli mastitis. Szacuje się, że zapalenie wymienia jest chorobą bydła, na którą choruje około 20?50% krów i może być ona wywoływana przez bakterie, grzyby, wirusy, mykoplazmy i glony.
Zapalenie wymienia u krów może dotyczyć jednej ćwiartki, bądź rozprzestrzeniać się na całe wymię. Objawami, które mogą świadczyć o wystąpieniu zapalenia wymienia jest obrzęk, zaczerwienie skóry, podwyższona temperatura oraz zmiana konsystencji, barwy i składu mleka. Wymię jest twarde, a krowy nerwowo reagują na dotyk, który prowadzi do silnego bólu. Objawy chorobowe zazwyczaj utrzymują się od 5-14 dni, a straty spowodowane jej wystąpieniem mogą oscylować od 300 kg do nawet 1000 kg mleka na jednej laktacji.
Leczenie zapalenia wymienia polega przede wszystkim na podawaniu miejscowo i/lub ogólnie antybiotyku. Warto pamiętać, że zapalenie wymienia często może być spowodowane nieodpowiednimi czynnikami środowiskowymi oraz niezachowaniem higieny doju, dlatego niezwykle istotna jest profilaktyka. Z związku z tym, strzyki krów powinny być zawsze czyste i suche. Bardzo ważne jest także przedzdajanie i dezynfekcja po doju, a także odpowiedni i regularny serwis samego sprzętu udojowego.
Źródło: Rebhun’s diseases of diary cattle ? Divers Thomas J., Peek Simon F.
Wybrane choroby bydła ? J. Sikora
